|
Một
số tác giả khác cũng đă đóng góp những bài nghiên cứu đáng chú ư về “Cách
Mạng Hoa Nhài” như Jean-Pierre Cabestan, Barry Eichengreen, Duncan Green,
Huguette Labelle, và Dani Rodrik.
Ông Francis Fukuyama là học giả
kỳ cựu tại Freeman Spogli Institute for International Studies thuộc
Standford University ở California, Hoa Kỳ. Trước đây ông đă giảng dậy
nhiều năm tại George Mason University và Johns Hopkins University. Ông
từng theo học tại Cornell và Yale và tốt nghiệp với bằng Tiến Sĩ Chính Trị
Học tại Harvard University.
Cuốn sách mới
nhất của ông với tựa đề “The Origins of Political Order: From Prehuman
Times to the French Revolution,” sẽ được phát hành trong tháng 4, 2011.
Tuy nhiên GS
Fukuyama được biết đến nhiều nhất qua cuốn sách nổi tiếng “The End of
History and the Last Man”, xuất bản vào năm 1992. Trong sách này ông lập
luận rằng sự tiến bộ của lịch sử nhân loại qua những cuộc tranh chấp về ư
thức hệ hầu như kết thúc và thế giới an vị với một nền dân chủ cởi mở sau
khi Chiến Tranh Lạnh chấm dứt và sự xụp đổ của Bức Tường Bá Linh vào năm
1989. GS Fukuyama tiên đoán sự toàn thắng huy hoàng cuối cùng của chủ
nghĩa tự do về cả hai phương diện chính trị và kinh tế.
Trong thời gian
ba tháng ngắn ngủi vừa qua, những cuộc nổi dậy của dân chúng đă lật đổ chế
độ tại Tunisia và Ai Cập, đang gây ra cuộc nội chiến tại Libya, và rối
loạn tại những nơi khác ở Trung Đông. Những cuộc nổi dậy này cũng tạo ra
một thắc mắc trong đầu nhiều người: Liệu làn sóng dân chủ mới này sẽ là
mối đe dọa cho tất cả những chế độ độc tài? Đặc biệt là Trung Quốc , một
cường quốc đang vươn lên, có thể bị những sức mạnh này tấn công hay không?
Chính quyền
Cộng Sản Bắc Kinh rơ ràng lo ngại. Họ đă giới hạn việc phổ biến tin tức về
những cuộc nổi dậy và đă chấn áp những người vận động dân chủ và những
phóng viên ngoại quốc để ngăn chặn ngay từ đầu những lời kêu gọi trên
Internet về một cuộc “Cách Mạng Hoa Nhài” tại Trung Quốc. Một bài b́nh
luận mới đây trên tờ nhật báo Bắc Kinh, một cơ quan ngôn luận của ban lănh
đạo Đảng Cộng Sản thành phố, tuyên bố rằng đa số những người dân ở Trung
Đông không thích những cuộc biểu t́nh chống đối tại nước của họ. Đây là
những rối loạn tự lừa bịp do một thiểu số điều khiển. Về phần Chủ Tịch Hồ
Cẩm Đào, ông kêu gọi tăng cường cái được gán cho cái tên “Trường Hỏa
Thành” (Great Firewall). Đây là một bộ máy kiểm duyệt và theo rơi phức tạp
mà chế độ sử dụng để kiếm soát việc tiếp cận Internet. Không giống trường
hợp ở Trung Đông, giai cấp trung lưu của Trung Quốc đă hưởng phúc lợi từ
sự phát triển kinh tế mạnh mẽ và chánh sách tạo việc làm cho những người
có học.
“Những cuộc
tấn công vào chính quyền hiện hữu rất ít khi được lănh đạo bởi những người
nghèo nhất của giai cấp nghèo trong xă hội, mà do giai cấp trung lưu bất
măn v́ thiếu những cơ hội chính trị và kinh tế.”
Không có một
nhà xă hội học hay phân tách t́nh báo nào đă tiên đoán được thời điểm
chính xác hoặc sự lan rộng của cuộc nổi dậy của người dân Ả Rập – thực tế
là cuộc nổi dậy này đă khởi sự tại Tunisia và được châm ng̣i bởi một vụ tự
thiêu của một người bán rau và những cuộc biểu t́nh đă buộc quân đội Ai
Cập bỏ rơi ông Hosni Mubarak. Những xă hội Á Rập xem ra ổn định một cách
thản nhiên trong hơn một thế hệ vừa qua. Tại sao những xă hội này lại bùng
nổ vào năm 2011 là một điều chỉ có thể hiểu được bằng cách nh́n vào quá
khứ, hi vọng như thế.
Nhưng điều này
không có nghĩa là chúng ta không thể nghĩ đến những cuộc cách mạng xă hội
theo một phương cách có tổ chức hơn. Ngay cả những sự việc bất ngờ phải
xẩy ra trong một môi trường nào đó. Một điểm nữa là t́nh trạng của Trung
Quốc và Trung Đông khác biệt tận gốc. Hầu hết những bằng chứng cho thấy
rằng Trung Quốc khá an toàn đối với làn sóng dân chủ đang lan tràn trên
những phần đất khác của thế giới – ít nhất trong giai đoạn hiện tại.
Có lẽ nhà tư
tưởng thích hợp nhất có thể giúp chúng ta hiểu t́nh trạng ở Trung Đông
hiện nay và Trung Quốc trong tương lai là ông Samuel Huntington – không
phải Huntington của cuốn sách “The Clash of Civilizations,” (Sư Xung Khắc
Của Những Nền Văn Minh) theo đó ông lư luận rằng có sự xung khắc căn bản
giữa Hồi Giáo và dân chủ, nhưng là Huntington của cuốn sách “Political
Order in Changing Societies” (Trật Tự Chính Tri Trong Những Xă Hội Thay
Đổi), xuất bản vào năm 1968, theo đó ông đưa ra một lư thuyết về phát
triển mất thăng bằng (the theory of the development gap).
Quan sát những
sự bất ổn chính trị mạnh mẽ tại những nước đang phát triển trong hai thập
niên 1950 và 1960, ông Huntington nhận thấy rằng những sự phát triển kinh
tế và xă hội thường đưa đến những cuộc đảo chánh, cách mạng và quân đội
nắm chính quyền. Ông giải thích bằng sự khác biệt giữa những người mới
được huy động, có học, và được tăng cường khả năng về mặt kinh tế và hệ
thống chính trị hiện hữu - nghĩa là giữa hi vọng được tham gia vào chính
trị và một cơ chế chỉ cho phép họ có chút ít tiếng nói hoặc không có tiếng
nói ǵ cả. Ông Huntington nhận thấy rằng những cuộc tấn công vào chính
quyền hiện hữu rất ít khi được lănh đạo bởi những người nghèo nhất của
giai cấp nghèo trong xă hội, mà do giai cấp trung lưu bất măn v́ thiếu
những cơ hội chính trị và kinh tế.
Những nhận định
này có thể áp dụng vào trường hợp Tunisia và Ai Cập. Cả hai quốc gia này
đă đạt được nhiều tiến bộ về xă hội trong vài thập niên gần đây. Chỉ số
phát triển con người của Liên Hiệp Quốc (một cách đo lường hỗn hợp bao gồm
sức khỏe, giáo dục, và lợi tức) tăng 28% tại Ai Cập và 30% ở Tunisia từ
1990 đến 2010. Số người đi học gia tăng đáng kể. Đặc biệt, Tunisia đă có
nhiều sinh viên tốt nghiệp đại học. Thật vậy, những cuộc biểu t́nh ở
Tunisia và Ai Cập do những người thuộc giai cấp trung lưu, trẻ, có học và
hiểu biết kỹ thuật. Họ muốn bầy tỏ với bất cứ ai có thể lắng nghe nỗi thất
vọng của họ đối với những xă hội trong đó họ không được phép bày tỏ quan
điểm của ḿnh, không thể quy trách nhiệm vào những người lănh đạo về sự
tham nhũng và bất tài, hoặc không thể kiếm được việc làm mà không cần có
sự quen biết.
Ông Huntington
nhấn mạnh đến sức mạnh gây bất ổn của những lớp người mới trong xă hội. Họ
đ̣i hỏi quyền tham dự vào chính trị. Dân chúng trước đây được huy động bởi
báo chí và đài phát thanh; ngày nay họ được kích động bởi điện thoại di
động, Facebook và Twitter. Những phương tiện này cho phép người dân được
chia sẻ những nỗi bất b́nh về chế độ hiện hữu và học hỏi về những triển
vọng trong một thế giới rộng lớn hơn. Sự thay đổi này trong vùng Trung
Đông nhanh chóng một cách lạ thường và đă đánh đổ những chân lư cổ lỗ về
tính chất thụ động của văn hóa Ả Rập và sự đối kháng của Hồi giáo đối với
việc hiện đại hóa.
Những sự thay
đổi phi thường này có gợi ư cho chúng ta về một khả năng bất ổn tại Trung
Quốc trong tương lai không?
Một sự thật
chắc chắn là sự bất măn xă hội, giống như miếng bùi nhùi để nhóm lửa, cũng
hiện hữu ở Trung Quốc như ở Trung Đông. Ng̣i thuốc nổ của cuộc nổi dậy tại
Tunisia là việc tự thiêu của Mohamed Bouazizi xẩy ra sau khi chiếc xe rau
của anh bị tịch thu liên tục bởi nhân viên công lực và anh bị cảnh sát bạt
tai và sỉ nhục khi anh đến để khiếu nại. Tất cả những chế độ không phải là
pháp quyền (rule of law), trị dân bằng luật pháp (rule by law), hoặc không
chịu trách nhiệm trước công chúng, đều bị sự thật kể trên săn đuổi. Chánh
quyền thường xuyên coi thường người dân b́nh thường và chà đạp lên quyền
của người dân. Không có một văn hóa nào lại không chống đối những hành vi
như vậy.
Đây là một vấn
đề rất lớn ở khắp mọi nơi tại Trung Quốc. Một báo cáo của Đại Học Giao
Thông (Jiao Tong) cho thấy rằng trong năm 2010 có 72 việc xáo trộn xă hội
“lớn” xẩy ra ở Trung Quốc, tăng 30% so với năm trước. Theo phần lớn những
quan sát viên ngoại quốc, báo cáo này đă giảm con số thật sự xuống có thể
vài mức độ. Những sự xáo trộn như thế khó mà đếm bởi v́ chúng xẩy ra ở
nông thôn và vấn đề báo cáo bị kiểm soát chặt chẽ bởi những giới chức có
thẩm quyền Trung Quốc.
Trường hợp điển
h́nh và trắng trợn vi phạm đến dân quyền nhất ở Trung Quốc đương thời là
việc chánh quyền địa phương toa rập với những công ty phát triển địa ốc
chiếm đoạt đất của nông dân hoặc công nhân nghèo để thực hiện những dự án
hoành tráng mới hoặc là một công ty phế thải những chất nhiễm độc vào hệ
thống cung cấp nước của thành phố nhưng không bị trừng phạt v́ nối kết với
quyền lợi cá nhân của giới chức lănh đạo phân bộ đảng ở địa phương. Mặc dù
nạn tham nhũng tại Trung Quốc chưa tới mức độ ăn cướp như ở một vài nước ở
Phi châu hoặc Trung Đông, nhưng nó lan rộng ra khắp nơi. Dân chúng nh́n
thấy và bất b́nh với nếp sống ưu đăi của lớp người quyền cao chức trọng và
con cháu của họ. Cuốn phim “Avatar” đạt thành công lớn ở Trung Quốc một
phần v́ nhiều người dân Trung Quốc cảm thấy ḿnh như những người bản xứ
trong cuốn phim bị những đại công ty vô h́nh ăn cướp đất đai của họ.
Ngoài ra, Trung
Quốc c̣n có vấn đề bất b́nh đẳng lớn lao và ngày càng gia tăng. Phần lớn
những lợi ích từ sự phát triển phi thường dành cho những vùng ven biển và
làm cho nông thôn tụt hậu khá xa. Chỉ số Gini của Trung Quốc – một tiêu
chuẩn để đo lường sự cách biệt về lợi tức trong xă hội – đă tăng lên đến
mức của Châu Mỹ Latin trong một thế hệ vừa qua. Để so sánh, Ai Cập và
Tunisia có sự phân phối lợi tức tương đối cân bằng hơn nhiều.
Tuy nhiên theo
ông Huntington, cách mạng không tạo bởi những người nghèo mà bởi giai cấp
trung lưu đang lên nhưng khát vọng của họ bị chặn lại, và ở Trung Quốc có
rất nhiều những người này. Tùy theo định nghĩa của quư vị, giai cấp trung
lưu của Trung Quốc có nhiều hơn tất cả dân số của Hoa Kỳ. Giống như ở Ai
Cập và Tunisia, giai cấp trung lưu ở Trung Quốc không có một cơ hội nào
tham dự vào chính trị. Nhưng không giống như ở Ai Cập và Tunisia, giai cấp
trung lưu ở Trung Quốc được hưởng lợi ích từ nền kinh tế đang tiến bộ một
cách ngoạn mục và chính sách tạo việc làm của nhà nước nhắm hết sức đặc
biệt vào giới trung lưu.
Ở một mức độ
người ta có thể đo lường dư luận quần chúng Trung Quốc qua những cuộc thăm
ḍ như Asia Barometer (Phong Vũ Biểu Á Châu), đa số rất lớn của dân Trung
Quốc cảm thấy rằng đời sống kinh tế của họ khá hơn trong những năm vừa
qua. Đa số dân Trung Quốc cũng tin rằng dân chủ là một chính thể tốt đẹp
nhất, nhưng như một khúc ngoặt kỳ lạ, họ lại nghĩ rằng Trung Quốc đă là
một nước dân chủ và họ bằng ḷng với t́nh trạng này. Điều này có nghĩa là
sự chuyển tiếp trong một thời hạn ngắn sang một nền dân chủ thật sự cởi mở
chỉ được ít người hỗ trợ.
Thật vậy, có
một vài lư do để tin rằng giai cấp trung lưu ở Trung Quốc có thể lo ngại
rằng một chế độ dân chủ đa đảng trong ngắn hạn sẽ cho phép những người đă
từng bị bỏ rơi đạo đạt những đ̣i hỏi của họ về việc tái phân phối lợi tức.
Những người Trung Quốc giầu có nhận thấy rằng chế độ dân chủ đă gây ra
t́nh trạng chính trị phân cực gần đây ở Thái Lan.
Sự thật là chế
độ toàn trị ở Trung Quốc tinh vi hơn ở Trung Đông rất nhiều. Mặc dù không
có trách nhiệm ǵ đối với dân chúng qua những cuộc bầu cử, chính quyền
Trung Quốc cẩn thận theo rơi những bất măn của dân chúng và thông thường
phản ứng bằng cách dỗ dành thay v́ đàn áp. Thí dụ như Bắc Kinh thẳng thắn
công nhận sự chênh lệch lợi tức ngày càng lớn và trong những năm vừa qua
đă t́m cách làm giảm bớt vấn đề này bằng cách chuyển những đầu tư mới vào
khu vực nội địa nghèo. Khi có những trường hợp tham nhũng hay lạm quyền
hiển nhiên, như đồ ăn cho trẻ sơ sinh bị nhiễm chất melamine hay việc xây
cất trường học tồi tệ bị phát hiện khi có động đất tại Sichuan, chánh
quyền đă quy trách nhiệm một cách tàn bạo cho các viên chức địa phương –
đôi khi bằng án tử h́nh.
Một đặc điểm
đáng chú ư nữa của chính quyền Trung Quốc là việc tự buộc phải thay đổi
cấp lănh đạo. Những lănh tụ Ả Rập như Zine al-Abidine Ben Ali của Tunisia,
Hosni Mubarak của Ai Cập, và Đại Tá Moammar Gadhafi không bao giờ biết khi
nào phải ra đi, lần lượt nắm giữ quyền trong 23, 30, và 41 năm. Kể từ sau
Mao Trạch Đông, cấp lănh đạo Trung Quốc triệt để tôn trọng nhiệm kỳ khoảng
10 năm. Ông Hồ Cẩm Đào, Chủ Tịch Nhà Nước hiện nay, theo lịch tŕnh sẽ dời
khỏi chức vụ vào năm 2012, khi đó ông sẽ được thay thế bởi Phó Chủ Tịch
Tập Cận B́nh (Xi Jinping). Thay đổi cấp lănh đạo có nghĩa là có nhiều đổi
mới về chính sách hơn, khác hẳn với những nước như Tunisia và Ai Cập, bị
mắc kẹt trong chế độ tư bản bè phái trong nhiều thập niên.
Chính quyền
Trung Quốc cũng rất khôn ngoan và tàn nhẫn trong cách đàn áp. Khi cảm thấy
một mối đe dọa rơ rệt, ngay từ đầu những nhà cầm quyền không bao giờ để
cho các cơ quan ngôn luận Tây phương loan tin. Facebook và Twitter bị cấm,
và nội dung của những mạng Internet và những hệ thống thông tin xă hội bị
gạn lọc bởi cả một đội quân kiểm duyệt. Dĩ nhiên có những chuyện xấu xa
của chính quyền lọt ra ngoài rồi mới bị khám phá và loại bỏ bởi viên chức
kiểm duyệt, nhưng tṛ chơi mèo ŕnh chuột này làm cho một hệ thống thông
tin xă hội khó có thể thành h́nh.
“Một điểm
khác biệt quan trọng sau chót giữa Trung Quốc và Trung Đông liên quan đến
bản chất của quân đội.”
Một điểm khác
biệt quan trọng sau chót giữa Trung Quốc và Trung Đông liên quan đến bản
chất của quân đội. Số phận của những chế độ độc tài phải đối phó với những
cuộc chống đối của dân chúng sau cùng lệ thuộc vào sự cấu kết và trung
thành của những cơ quan quân sự, cảnh sát và t́nh báo. Quân đội của
Tunisia không ủng hộ ông Ben Ali từ lúc đầu; sau một thời gian tầm phào,
quân đội Ai Cập quyết định không bắn vào những người biểu t́nh và đẩy ông
Mubarak ra khỏi chức vụTổng Thống.
Tại Trung Quốc,
Quân Đội Giải Phóng Nhân Dân là một tổ chức lớn lao và ngày càng tự trị,
với nhiều quyền lợi mạnh mẽ về kinh tế và do đó quân đội có thế đứng trong
t́nh trạng hiện nay. Như trong cuộc nổi dậy ở Thiên An Môn vào năm 1989,
quân đội có nhiều đơn vị trung thành ở khắp nơi trong nước, có thể được
đem vào Bắc Kinh hoặc Thượng Hải, và những đơn vị này không ngần ngại bắn
vào những người biểu t́nh. Quân Đội Giải Phóng Nhân Dân cũng tự coi ḿnh
như như người bảo vệ chủ nghĩa quốc gia Trung Quốc. Trong tập sách tường
thuật lịch sử của thế kỷ 20, Quân Đội Giải Phóng Nhân Dân đă tự đặt ḿnh
vào trung tâm của những biến cố như đánh bại Nhật trong chiến tranh Thái
B́nh Dương và sự lớn mạnh của Trung Quốc hiện đại. Quân Đội Giải Phóng
Nhân Dân rất khó có thể thay đổi vị trí để ủng hộ một cuộc nổi dậy dân
chủ.
Kết quả sau
cùng là Trung Quốc sẽ không lây bệnh truyền nhiễm của Trung Đông một ngày
gần đây. Nhưng Trung Quốc có thể dễ dàng phải đối phó với những vấn đề
trong tương lai. Trung Quốc chưa trải qua một cuộc khủng hoảng kinh tế lớn
hoặc t́nh trạng kinh tế suy giảm kể từ khi có cuộc cải tổ vào năm 1978.
Nếu quả bong bóng của khu vực tài sản ở Trung Quốc tan vỡ, hàng chục triệu
người sẽ mất việc, tính cách chính thống của chính quyền dựa vào việc quản
trị quản trị kinh tế sẽ bị suy giảm một cách nghiêm trọng.
Hơn nữa, kịch
bản của ông Huntington về sự vươn lên của giai cấp trung lưu nhưng kỳ vọng
của họ không được thỏa măn, vẫn có thể xẩy ra trọn vẹn. Mặc dầu có sự
thiếu thốn nhân công với kỹ năng thấp tại Trung Quốc hiện nay, lớp người
tốc nghiệp đại học lại dư thừa. Từ nay trở về sau mỗi năm Trung Quốc đào
tạo bẩy triệu sinh viên tốt nghiệp đại học, so với chưa tới một triệu vào
1998, và nhiều người khó khăn kiếm được việc làm phù hợp với địa vị của
ḿnh. Đối với một chế độ đang hiện đại hóa, vài triệu sinh viên tốt nghiệp
đại học nhưng thất nghiệp nguy hiểm hơn hàng trăm triệu nông dân nghèo
khổ.
Những người dân
Trung Quốc c̣n nói đến một vấn đề mà họ gọi là “hoàng đế tồi tệ”. Những
thành tích lịch sử của Trung Quốc qua nhiều thế kỷ là việc sáng tạo ra một
chánh quyền tập trung. Khi những nhà lănh đạo độc tài có khả năng và có
trách nhiệm, sự việc có thể tiến triển tốt đẹp. Thật vậy, một tiến tŕnh
quyết định như vậy thường là có hiệu quả hơn là trong một chế độ dân chủ.
Nhưng không có sự bảo đảm rằng chế độ [độc tài] luôn luôn sản xuất ra
những nhà lănh đạo tốt, và trong trường hợp không phải là chế độ pháp
quyền (rule of law) và không có cách kiểm tra quyền hành pháp, không có
cách nào để loại trừ vị hoàng đế tồi tệ cả. Vị hoàng đế tồi tệ cuối cùng,
thường (nói một cách yên lặng) được công nhận là Mao Trạch Đông. Chúng ta
không thể biết một tên bạo chúa hoặc kẻ tham nhũng biển thủ công quỹ là ai
trong tương lai của Trung Quốc.
Sự thật là
chúng ta rất muốn xây dựng một lư thuyết về những nguyên nhân của cuộc
cách mạng xă hội, nhưng xă hội loài người rất là phức tạp và thay đổi
nhanh chóng để có thể có được một lư thuyết hướng dẫn đơn giản và đáng tin
cậy. Một số quan sát viên đă không tin vào sức mạnh của “đường phố Ả Rập”
có thể đem lại thay đổi chính trị, căn cứ vào sự hiểu biết sâu sa của họ
về Trung Đông, và mỗi năm họ đều đúng cả - cho đến 2011.
Điều khó nhất
để tiên đoán đối với bất cứ một quan sát viên chính trị nào là yếu tố đạo
đức. Tất cả những cuộc cách mạng xă hội đều được khích động bởi sự tức
giận tột độ v́ sự súc phạm đến phẩm giá, một sự tức giận đôi khi được kết
tinh bởi một biến cố đơn thuần hay một h́nh ảnh. Nó có thể huy động những
cá nhân trước đây rời rạc và nối kết họ thành một cộng đồng. Chúng ta có
thể trích dẫn những con số thống kê về giáo dục, việc làm, và t́m ṭi về
lịch sử và văn hóa của một xă hội, tuy nhiên chúng ta hoàn toàn không thấy
ư thức xă hội tiến hóa nhanh chóng qua hàng ngàn tin nhắn, đoạn phim video
hoặc những cuộc chuyện tṛ đơn giản.
Đối với Trung
Quốc, đạo đức chủ yếu không thể đo lường được là giai cấp trung lưu. Cho
đến nay, giai cấp này xem ra bằng ḷng hi sinh tự do chính trị để đổi lấy
lợi tức cao và sự ổn định. Nhưng ở một thời điểm nào đó, sự đổi trác này
sẽ rất có thể thất bại; chế độ sẽ tự nhận thấy không thể đem lại thành quả
mong muốn, hoặc sự xúc phạm đến phẩm giá của người dân Trung Quốc quá lớn
để có thể tha thứ. Chúng ta không nên có tham vọng rằng chúng ta có thể
tiên đoán được thời điểm đảo lộn đó khi nào sẽ xẩy ra, nhưng, như ông
Samuel Huntington đề nghị, ngày đó sẽ được qui định bởi lư lẽ của chính
việc đổi mới. |
